Osman Osmani, CH-Neuhausen/SH, 09.04.2025
Kosova nuk ka nevojë për një protektorat të pafund, por për një partneritet të barabartë me ndërkombëtarët – ku respektohen realitetet e saj shoqëror, kontributi i shumicës dhe e drejta për të ndërtuar një shtet funksional mbi vlera të përbashkëta, jo diktate të jashtme. Në Ditën e Kushtetutës, është moment reflektimi jo vetëm për kosovarët, por për të gjithë ata që projektuan këtë shtet – të reflektojnë nëse po ndërtojnë një demokraci reale apo po menaxhojnë një status quo të kontrolluar.
Në emër të bashkëjetesës po ndërtohet pabarazia
Më 9 prill, Kosova shënon Ditën e Kushtetutës – dokumentin themeltar që u miratua në vitin 2008, në përputhje të plotë me propozimin gjithëpërfshirës të Presidentit Martti Ahtisaari. Ky projekt, i dizajnuar dhe i përkrahur fuqishëm nga faktori ndërkombëtar, kishte për qëllim ta bënte Kosovën një model të shtetit dhe shoqërisë multietnike, një histori suksesi në zemër të Ballkanit. Por sot, më shumë se një dekadë më pas, mbetet një pyetje thelbësore dhe e parehatshme: A është Kosova vërtet një shembull i një shoqërie të drejtë, gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme – apo një eksperiment i dështuar, i përqendruar më shumë në formë sesa në përmbajtje?
Multietniciteti si eksperiment, jo si realitet i ndërtuar
Në thelb, modeli i Ahtisarit u përpoq të imponojë një rend shoqëror të avancuar në një kontekst ende të pambyllur konflikti. Në vend që të ndërtohej mbi marrëveshje dhe mirëkuptim të ndërsjellë, multietniciteti në Kosovë u konceptua si një projekt teknik, ligjor dhe mbi të gjitha – i jashtëm. Struktura e ndërtuar nuk rrjedh nga realiteti shoqëror e historik i vendit, por nga një logjikë eksperimentale që më shumë ngjason me inxhinieri politike sesa me ndërtim të vërtetë demokratik.
Pse Kosova nuk është Zvicër dhe as duhet të jetë
Modeli i tillë nuk është aplikuar as në shtetet e Bashkimit Evropian me përbërje të ndërlikuar etnike apo gjuhësore. Zvicra apo Belgjika janë shembuj ku bashkëjetesa është ndërtuar me përpjekje të gjatë, negociata të brendshme dhe institucione të qëndrueshme. Në këto shtete, multietniciteti nuk është shndërruar në instrument të privilegjeve të njëanshme politike, por në mekanizëm të përfaqësimit të ndershëm dhe kohezionit social.
Shqiptarët e Kosovës: Shumicë që trajtohet si rrezik
Shumica shqiptare: nga bartëse e shtetësisë, në subjekt të mosbesimit ndërkombëtar
Një prej pikave më të ndjeshme në këtë projekt është trajtimi i shumicës shqiptare si një faktor që duhet “monitoruar” e “kufizuar” – jo si subjekt aktiv në ndërtimin e shtetit. Në vend që të fuqizohej për të garantuar një bashkëjetesë të drejtë për të gjithë qytetarët, shumica është pozicionuar shpesh si “i dyshuari i përhershëm” në sytë e ndërkombëtarëve.
Kjo ka prodhuar një paradoks të thellë: ndërsa në letër Kosova quhet republikë demokratike me sovranitet qytetar, në praktikë kemi një sistem asimetrik, ku minoriteti serb gëzon të drejta politike disproporcionale dhe ndonjëherë bllokuese, ndërkohë që shumica shqiptare trajtohet si potencial për destabilitet.
Standardet e dyfishta: «Bëj si të them, jo si bëj vetë»
Faktori ndërkombëtar, dhe veçanërisht Bashkimi Evropian, kanë promovuar në Kosovë një sërë standardesh dhe kriteresh që në realitet nuk janë të zbatueshme as në vetë vendet anëtare të Unionit. Kërkohet një shkallë e idealizuar e mbrojtjes së të drejtave të pakicave, që shpesh shkon përtej realitetit të përditshëm të minoriteteve në Francë, Spanjë, Hungari apo Greqi, ndërsa për vendet fqinje të Kosovës, si Serbi, Maqedoni e Veriut e Mal të Zi as që mund të flasim.
Kjo hipokrizi institucionale e ka de-legjitimuar projektin multietnik në Kosovë, duke e shndërruar në një instrument presioni politik, jo në një burim kohezioni demokratik. Është e padrejtë që një shtet i ri, ende duke u shëruar nga plagët e një lufte, të ngarkohet me barrën e përmbushjes së idealeve që vetë BE-ja nuk i realizon.
Deklaratat e bukura nuk mjaftojnë: nevojitet drejtësi sociale dhe ndarje e drejtë e të mirave
Çka mungon në themel të projektit ndërkombëtar për Kosovën është një angazhim real për drejtësi sociale, barazi ekonomike dhe ndarje të drejtë të resurseve. Multietniciteti nuk mund të jetë vetëm çështje e emërimeve simbolike apo përdorimit të shumë gjuhëve në tabela. Ai duhet të ndërtohet mbi besimin se të gjithë qytetarët – pavarësisht prejardhjes – kanë qasje të barabartë në punësim, shërbime publike dhe vendimmarrje.
Vetëm kështu krijohen kushte për një bashkëjetesë të qëndrueshme. Përndryshe, çdo model i imponuar do të vazhdojë të perceptohet si strukturë e jashtme e huaj, e padrejtë dhe e përkohshme.
Për një qasje të re: partneritet të njëmendë, jo protektorat të kamufluar
Sot, në Ditën e Kushtetutës, është moment i duhur për një reflektim të thellë – jo vetëm nga qytetarët e Kosovës, por edhe nga arkitektët ndërkombëtarë të këtij shteti. Kosova nuk ka nevojë për një protektorat të pafundshëm, por për një partneritet të barabartë që respekton realitetin e saj shoqëror, historik dhe politik.
Koha e leksioneve morale dhe eksperimenteve të imponuara ka kaluar. Nëse duam që projekti i shtetësisë së Republikës së Kosovës të jetë vërtet një histori suksesi, ai duhet të ndërtohet mbi besim reciprok, drejtësi të vërtetë dhe dinjitet për të gjithë – jo mbi frikë, mosbesim dhe standarde të dyfishta.
