Në këtë atlante eksplorimi i sentimentit, besimit, ritit, historisë, ideales, kryqëzohen me aspekte metrike e letrar, në kohë dhe në hapësirë, ku “ Anafora” mbërthen në retorikën e saj, metafora rrit shpresat, metenomitë zënë vend në kanavacën e mallëngjimit, dhe ndihet triumf i bukur i rrokjes.
Shkruan Dr. Ornela Radovicka
Nuk ka utopi në vargjet e tyre, janë të thjeshta, si vatrat e tyre ku këndonin nina nanat, janë të heshtura, si lutjet në kishat e tyre, janë të zhurmshme si festat e mbrëmjeve të gjata, e në fshehtësinë e vargjeve eksplorohet njeriu, natyra, jeta e thjeshtë e jetuar e individit, fatin e dhimbjes për një komb të shpërndarë, një mall larg mëmës, malli për një atdhe, dhe një lumturie në miniaturë dhe kaq e rrallë. Poezia mbizotëron aty ku është e nevojshe esencialja.
Jam munduar që në këto rreshta mos të jem analitike, por duke kërkuar t-iu sjellë një mozaik me një nuancë artistike, duke zgjedhur si pjesë të tij “puzzle”, vargje, tituj, fraza e të lundrojmë sado në mënyrë empirike në tematikën dhe bukurinë artistike të krijimtarisë së autorëve frasnjotë.
Poezitë dhe prozat e tyre janë ‘dokument’ e përmbajnë vlerën e tyre në gjuhë, dhe mendimet, një dëshmi e shkruar në poezi e në prozë.
Një shëtitore mbeti e zbrazët.. gjitonisë pragjet ia ka mbuluar edera…
Një pasthirrmë diku qëndron pezull…
Një tingull shprese vjen e largët…
Vazhdon të ecë në rrugicat e gjitonisë si gishta që lundrojnë mes shtëpive në arkitekturën e këtyre qytezave, tek tuk të rënë në gjumin e tyre letargjik.
Shtëpitë prej guri frymojnë në diafragmën e myshkut.
Disi më tutje shtëpiza e Dorsëve.
E heshtur,
Mbi muret e verdha të gurve të Polinit,
fluturojnë si fluturëza mendimet “ Mbi Shqiptarët”
Tri ditët e Pashkës, Kostandini e Jorundina, si një zig zak gjigand , futet në çdo teje dashurie.
Në dasma një pikë uji apo loti njomte syrin e çdo arbëreshi e digjte malli për të parët e tyre.
Dikur, kjo qytezë nipër të Gjergj Kastriotit, sot një shqiponjë e “ rrjepur” në agoni.
Aty këtu ndonjë lule.
Mbijetesa, ligji i universt.
Nëse gjendesh në muajin qershor lulkuqja do të mbërthejë vështrimin e trishtueshëm në pistalin e saj.
Në vapën e korrikut, tufza kamomili të çpojnë si“djellëza” të vegjël, shpirtin te cpojne.
cinxërrat me heshtjen e zhurmshme mes atyre mureve zhytur në shekuj do te shoqërojnë.
Është një natë qetmez\ Heshtje…
Peshkopi i Rosanos vërtitet si heretik.
I inatosur thërret: “Këta janë grekë!
Një .Zë tund malet, e barku i qellit rrëfit pasthirrmën
Shqiptarët nuk janë grekë! Ata dallohen si në gjenezë, ne gjuhë e gjak,
Perëndia i begoi..
Në legjendat e dallgëve të detit i shkroi.
Ishtë zëri i juristit Mikele Beluscit.
Bilota, “Pitagorën” në një copëz qiell thirri:
Je i lashtë siç jam edhe unë- i tha-
Emrin Pellazgë na i thonë.
Urtak jam e Afërdita në gluhën time ia thom!
Cattapano, aspak nuk hesht: Trush, Hittiti, e Troiani kanë të njëjtën origjinë , bijë bujar e fisnikë. Janë vërtetë bijë hajdharë- Shqipes- Yll të thjeshtës farë.( Giuseppe Cattappano, Thoti flist shqip)
Për ju trimzat arbëreshë,
hapni sytë e merrni vesh
kur të mbaroni tre vjet
kujtoni mëmën çë u pret
mendoni tatën çë u do mirë(*Agostino Giordano New Jork 1923
Shkreti mbi hënën….
Mbi det të Helladës At Bellushi nis e rrëfen,
“Çë të bëra, kakomeri,
që cë të bluanë lotëtë te gjiri?
Çë të thonë shoqetë
cë të mbuluanë shënga lotëtë?
Si nje jehonë nga gjiri Kalabrisë ndihet
trik – trak nd’argali,
trondafile m-je Ti,
e me shtrirzën me ilzit, e me stilleta bëri këzen,
e me shtitlazit me ar, rrij e mir sa nën u pan.
“Vala e jetës këputet mbi gurinat e deluzjoneve.
Vetmi..
në ballkon“ Tri vajza të bukura”.
Hapma derën zonjë mëmë-
pëshpërit Domenico Bellizzi-
Muzgu luante telet çiftelisë në retë ngjyrë rozë .
“Para derës”, te pragu ti pret.
Nga flokët e tu rrjedh vesa.
“Mall” ndiej për ty mes- hollëz.
“Nërënx e egër”
“Lule e mjergullt”,
mos zë bisedë me kë!
Te lëmi ju pres,t’iu rrëfenjë “ I ziu” nën vallen e cinxërrave.
Lal Ndreu- nuk thotë përralla.
Nën hijen e lisit të madh ngarkuar me vjet e gjethe,
nën hijen e të cilit aq njerëz kishin pushuar dhe në degët aq zogj kishin kumbisur,
aty shpërthente pranvera.(Francesco Solano) .
Nën hijet e pishave, Basilio Bilota mendimet fton.
“Jeta një vetëtim është”,
Përkedhelur nga kripa e detit,rrethuar nga çaste të brishta,, britma të ngulur si një thikë e mbrehtë nën hijen e tkurrur netet plot yje shkëlqejnë mbi Jon.
Në Frasnitë qetësia gufon
Ndihet këmbora e katundit e orët luajnë…
Një arbëresh me lahutën në duar këndon
Nuk merrej vesh pse ishte hidhëruar aq shumë.
Kishte folur si flaka mes zjarrit në mes të fshatit ,
Kishte hedhur në letër Gënjimet një e një,
hjea e helmit të tij ven e shtrihen mbi gurishtlen përpara shtëpisë,
si livere, teren mbë diell.
Në një katund ku sot nuk flet arbërisht.(Agostino Giordano”
Në tehun e natës si një reze ngeli “Kënga e mallit” e Akilit.
Krahët i hap si qiriri, e Dora D-Istrian, përqafon..
Te balli i saj Hareja fle.
E dielli si kurorë mbi kokën e sj le Mballepsjen ëngjëlit këtë zonjë me hjë
Një cucë e maleve e Frasnitës në një “Labirint” lundron
Hapat e ngadalta në terrin e natës hedh.
Arbëreshe jam, nënë Terezën kujtoj
Veshur si “Conchiglia”,si njé sirenë shëndërrohem
Gilda Elvira Ferrari më thonë.
Te zallët e detit Luka Perrone, me shpresën e dheut të shpirtit këndon:
Më nëng sosen dielli, përrallzat më të bukura e zhegu rreh korzin me një kërbaç thënjgjijsh.
Kujtimi i Arbërisë qëndron mbi gurët e krojit.
Një të djelez me nat Giuseppe M. Ferrari,
një vashë Hajdhare, takon
Me llërët e përveshura,
“Këngën e Brumit” këndon
Kujto në mallin tim- kishte thirur në ofshamën e ankthin të kohës, Emanuele Giordano
Mbrëmëjve arbërisht i kishte folur Erës
Liturgjinë vëllezërve në gjuhën e arbërit ia pruri
Lutjet, e vajin, e faljet në gjuhën e mëmës prej shpirti nxorri..
Në netët e trazuar, Frasnita thur gërshetat e saj në shekuj.
E në fijet e saj të thinjura kishin bekuar Frasnitën:
Ded Belushi
Benianim Frashini,
Arkur Kostandini
Belush Mëhilli
Parapunë Akilli
Dorsa, Bilota e Serafin Gropa
Ferrari e Sollani,
Belici e Jordani
Zef Katapano
E Gustin Jordani
Frank Paçe e Perroni
Belush papa Ndoni
Sellvaxhi i ndieri
E Llin Mitidieri
Ndër gjithë nga Brazili
Dritëson Llin Brailli
Për gjithë këta bij
Ajo shkëlqejnte si yje.
Me Diellin në perëndimit do të bisedonte Viçenzo Selvaggi, Krishtit do ti lutej në fjalët e bjerra
“Mbi atë kryq druri ëmbëlsona udhët tona”.
Je Frasnjot – je Albanese? – je vëllai im!- përgjigjej Lino Mitidieri.
Lëkura e thotë
Mbë diell e mbë botë.
Je si ulliri si dhria
Çë i qeshijenë qiellit ka mot
Tij Frasnjot,dituria e urtësia.
Po sot Frasnitë si Je?
Me zemrat e helmuara e shumë të asimiluar.
E zhytur në vorbullën e heshtje funebre.
“Basta” !- Thërret Francesco Pace- në ngjirjen e mjergullt, të “ zemrës së tij të kyçur” dikur “Besa”, sot hipokrizia e mikut.
Jeta ime një pentagram
Pa nota, lule pa kërcell,
do hidhte në solfeshin e fjalëve të tij,Domenico Randelli.
Në ankthin e saj do të dergjej pagjumësia e kujtimeve të Clelia Rimolit,
ndërsa Vicenzo Scarvalione do të na zhyste në fabulën e tij.
Bie shi sot mbi Arbërinë
Kërcasin mbi qoromidhe tinguj..
Mos harroni gjuhën.
Se do t-iu mallkojnë, dallëndyshet, trumcakët,
por më tepër niprit tuaj kur do të kuptojnë se si të parët tyre flisnin gjuhën më antike dhe nuk arritët t’iua mësonin brezave.
Ndërsa loti ra mi Frasnitën e brishtë.
Shënim; Antologjia degli Autori Frascinitesi, është trajtuar në dy volume dhe është bërë nën kujdesin e profesoreshës Caterina Adducci e Giulia Adduci
Autorët janë arbëreshë të Frasnitës\Frascineto dhe Porçilit\Eianina.
Çdo autor është i shoqëruar me nota mbi jetën dhe veprën e tij, pjesë nga veprimtaria artistike poetike apo në prozë qofshin ato.
Kjo antologji është e shoqëruar me një bibliografi të pasur.
Autorët janë të ndarë sipas radhës së alfabetit,
Ornela Radovicka, Qendra Albanologjike, kërkime mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, themeluar nga At Antonio Bellusci
